O projektu

Javni spomenici čuvaju istrijsko nasleđe-kao primeri istorijske arhitekture-prenoseći sećanja na nove generacije i dajući smisao istorijskom kontinuitetu. Cilj projekta je SPOMENICI – ISTORIJSKO BLAGO je da upravo jasno ukaže na taj njihov značaj, istovremeno kultivišući i senzibilišući naš odnos prema spomenicima kao obeležju lokalnog i šireg identita.Tekstovima i fotografijama na portalu Televizije Plus bavićemo se o stanju spomenika i našem odnosu prema njima (zaštita, nadležnosti, istorisjko-ideološka preisptivanja, turistički potencijali) na taj način ostvarićemo kompletan obuhvat javnih spomenika i znamenitih mesta u ovoj sredini. Kao primarni cilj, pritom, imamao očuvanje kulturno-istorijskog nasleđa.


SPOMENIK KNEZU LAZARU KRASI STARI AERODROM

Povodom velikog jubileja, 650 godina od osnivanja grada podignut je spomenik Knezu Lazaru, u Lazarevom parku, u naselju Stari aerodrom. Figura Kneza Lazara visoka četiri metara na postolju je od 10,5 metara. Monument je delo dr Borisa Stajkovca i Tome Komatine. Postament je visok 10,5 metara, sam spomenik je 4,2 a na sve 4 strane sveta stoje Lazarevi gardisti u zlatnim oklopima. Spomenik je poklon Kluba privrednika gradu Kruševcu,a ideja za podizanje spomenika je potekla od bivšeg gradonačelnika Kruševca Bratislava Gašića. Spomenik je svečano otkriven 28.juna 2021. godine, na obeležavanju velikog jubileja 650 godina od osnivanja grada. Činodejstvovao je episkop kruševački David uz sasluženje sveštenstva. Spomenik knezu Lazaru otkrili su direktor BIA Bratislav Gašić i gradonačelnica Jasmina Palurović. Svečanosti su prisustvovali Arno Gujon iz ministarstva spoljnih poslova zadužen za dijasporu, predstavnici Vojske Srbije, Ministarstva unutrašnjih poslova, delegacije pobratimskih gradova i predstavnici privrednog i javnog života grada, kao i veliki broj Kruševljana. Inače, Javni spomenici čuvaju istorijsko nasleđe - kao primeri istorijske arhitekture -prenoseći sećanja na nove generacije i dajući smisao istorijskom kontinuitetu. Cilj projekata koji smo realizovali tokom ovog perioda uz podrškau GradaKruševac, je da se upravo jasno ukaže na taj njihov značaj, istovremeno kultivišući i senzibilušući naš odnos prema spomenicima kao obeležju lokalnog i šireg identiteta.

GRADSKA KUĆA

Gradska kuća predstavlja najreprezentativniji objekat izveden u Kruševcu u periodu pre Prvog svetskog rata, u vreme započinjanja intenzivne graditeljske aktivnosti koja će se odvijati prvih decenija XX veka. Građena po projektu Nikole Nestorovića, u periodu od 1898. do 1904. godine, u duhu neoklasicizma, zgrada je zadržala svoju autentičnost, kako u spoljašnjem izgledu tako, uglavnom, i u unutrašnjosti. Veoma atraktivno komponovana je prednja fasada sa tri izvučena dela, po sredini i na uglovima. Najveći je srednji „ispad“ sa tri prozora na spratu, uokviren jonskim stubovima i dekorativnim elementima iznad prozorskih lukova. Nešto skromnije, ali u istom stilu, uređeni su i prozori ugaonih „ispada“. Iznad izvučenih delova fasade su i tri kupole sa metalnim pokrivačem. Sve su četvorostrane: srednja, najveća, ima na vrhu platformu sa gvozdenom ogradom, dok ugaone, na svim stranama, krasi po jedan „okulus“ (okrugli prozor), kroz koji dopire svetlost u kupolu. Još dve kupole, istovetne veličine, uzdižu se i na uglovima zapadne fasade, koja je inače daleko skromnija nego ostale. Unutrašnjost je raskošno projektovana, posebno holovi u prizemlju i na spratu. Donji hol je sav u poluloptastim ukrasima plafona, oslonjen na deset kvadratnih masivnih stubova. Posebno je raskošno stepenište koje vodi ka spratnom holu. Hol na spratu, iznad stepeništa, ograđen je istom masivnom mermernom ogradom kao i stepenište. Iz ograde, od istog materijala, izrastaju mermerni stubovi (po pet sa obe strane), koji se završavaju plafonskim lukovima. Plafon je ukrašen kvadratnim plitkim nišama. Na zapadnoj strani spratnog hola nalazi se uzdignuta platforma, koja je pogodna za izvođače kamernih dramskih i muzičkih predstava, koja se često koristi, jer je čitav hol izuzetno akustičan. Zgrada je bila u prvo vreme sedište Okružnog i Sreskog načelstva, a posle Drugog svetskog rata Okružnog i sreskih odbora. Od 1963. godine prostorije je preuzela Opština Kruševac sa opštinskim i okružnim sudovima. Nakon preseljenja sudova u novu zgradu, ovde je ostala Skupština Grada Kruševca.

KUĆA SIMIĆA

Smeštena u samom gradskom centru, nadomak Spomenika kosovskim junacima, Kuća Simića spada u najstarije očuvane objekte u Kruševcu i svojom arhitekturom svedoči orijentalni izgled nekadašnje čaršije. Po stilskim odlikama može se pretpostaviti da je građena krajem XVIII ili početkom XIX stoleća. Zdanje je spratno, sa podužnim tremom u prizemlju i na spratu. Prizemlje je građeno lomljenim kamenom, dok je spratni deo u bondruku i čatmi. Isprva konak begovske porodice Vrenčevića, izazivača spora koji će biti povodom prisajedinjenja grada Kneževini Srbiji (1833), kuću je otkupio knez Miloš i poklonio je svome kumu, Stojanu Simiću, jednoj od najmarkantnijih ličnosti srpske političke istorije XIX veka. U ovom objektu, na Božić 1834, skovana je Miletina buna, koja je rezultirala donošenjem Sretenjskog ustava (1835) i potonjom kneževom abdikacijom (1839). Krajem 1951, kada gradske vlasti donose odluku o osnivanju muzeja, odlučeno je da se za te potrebe adaptira Kuća Simića (1953), u kojoj su se od tada periodično smenjivali različiti muzejski sadržaji. Obimniji konzervatorski radovi izvedeni su u 1977, ali tek ponovnom sanacijom objekta (2007–2008) Narodni muzej Kruševac dobija prostor za realizaciju postavke koja za cilj ima da odabirom predmeta iz muzejskih zbirki prikaže deo porodičnog života u kruševačkoj varoši kroz enterijer jednog građanskog doma na prelazu iz XIX u XX vek. Redovnim programskim aktivnostima, koji se umnogome realizuju u saradnji sa građanstvom, Kuća Simića nastoji da afirmiše duh nekadašnje varoši, apostrofirajući gradski život i kulturu na razmeđu vekova. Kuća Simića, zdanje jedinstvene kulturne i istorijske vrednosti i evidentirano kulturno dobro od velikog značaja (Službeni glasnik RS 28/83), u sebi objedinjuje muzejsku zbirku, muzejski turističko-informacioni punkt i suvenirnicu.

SREDNJOVEKOVNI LAZAREV GRAD

Lazarev grad, osnovan 1371. godine, danas predstavlja važnu znamenitost koju turisti i Kruševljani rado posećuju i o njoj pričaju sa velikim divljenjem i ponosom. Od srednjovekovnih objekata koji su ostali u gradu poznati su crkva Lazarica, ostaci glavne gradske Donžon kule sa delom bedema prema severu, neznatni tragovi zidina unutar samog kompleksa i na kraju sam spomenik osnivaču Kruševca, knezu Lazaru, koji je 27. juna 1971. godine urađen od strane vajara iz Beograda, Nebojše Mitića, povodom proslave „Šest vekova Kruševca“. U našem srednjovekovnom Lazarevom gradu danas se održavaju brojne manifestacije posvećene tadašnjoj tradiciji i kulturi. Vaskrs u Lazarici, Carski festival – Lazarevi putevi vina, Viteški megdan u Lazarevom gradu, Srednjovekovno venčanje u crkvi Lazarici, Viteški dečiji karneval, kao i Izložba suvenira i starih zanata. Sve ove manifestacije u duhu srednjeg veka podsećaju na ondašnju tradiciju i iz godine u godinu novim generacijama prenose duh srednjeg veka, život Lazarev na dvoru i svega što je to vreme nosilo. Lazarev grad i crkva Lazarica su rado odabrana mesta za prosidbe i krštenja , a potom i fotografosanja. Grad je i veoma atraktivna turistička destinacija. U porti je i Narodni muzej u kom turisti mogu videti ostatke odora koje su se nosile na dvoru, eksponate koji su nađeni dugogodišnjim arheološkim istraživanjima, kao i skice grada urađene na osnovu zidina koje su ostale. Na osnovu pronađenih materijalnih ostatak pretpostavlja se da je Lazarev grad bio pravo trgovačko središte ondašnje Srbije. Kao izuzetno ostvarenje srpske srednjovekovne arhitekture i nacionalne graditeljske baštine Lazarev grad je od izuzetnog kulturnog značaja kako generacijama koje su nam prethodile, tako i budućim mladim naraštajima. Inače obnovljen je zapadni bedem i dve kule.– Sredstva od oko 14 miliona obezbedilo je Ministarstvo kulture i informisanja i oko milion Grad Kruševac – ističe Goran Vasić, direktor Muzeja.

SPOMENIK KOSOVSKIM JUNACIMA

Otkriven je na Vidovdan 1904. godine, u okviru proslave stogodišnjice Prvog srpskog ustanka, u prisustvu kralja Petra I Karađorđevića Najpoznatije vajarsko delo Đorđa Jovanovića o Kosovskom boju je spomenik kosovskim junacima na Trgu kosovskih junaka u Kruševcu, koji istovremeno predstavlja i simbol Kruševca od 1904. godine, kada ga je svečano otkrio kralj Petar I Karađorđević povodom proslave stogodišnjice Prvog srpskog ustanka. Kamen temeljac je postavio, povodom proslave proslave 500-godišnjice Kosovske bitke 1889. kralj Aleksandar Obrenović.Spomenik je u obliku mermerne piramide, visine 6 metara, sa kompozicijom Vile i Boška Jugovića na vrhu (4 m). Spomenik je napravljen u neoklasicističkom stilu sa jasnim vajarskim simbolima.Najznačajnija je kompozicija na vrhu. Boško Jugović, barjaktar srpske vojske, bori se ranjen, sa slomljenim mačem, ali ne ispušta zastavu. U dramatičnim poslednjim trenucima, doleće Vila i prihvata barjak, simbolizujući nastavak borbe, a njemu stavlja lovorov venac na glavu.Figura guslara, na severnoj strani spomenika predstavlja trajanje epske borbe kroz vekove, a Devojka na južnoj strani, simbolizuje Srbiju, koja, ispruženom rukom prema jugu, poziva na oslobođenje porobljne braće, obećavajući venac slave pregaocima. Reljef na ističnoj strani slika epsko pričešće kneževe vojske, a na zapadnoj je scena ubistva turskog cara Murata. Brojke na spomeniku označavaju događaje: 1389 — godinu Kosovske bitke, 1904 — otkrivanje spomenika, 1882 — proglašenje Srbije kraljevinom (kralj Milan Obrenović).Na spomeniku je našla mesto i predstava srpskih grbova: istočna strana — grb kneza Lazara i posveta „Srpskim kosovskim junacima“, na severnoj grb Nemanjića, a na južnoj novi grb Kraljevine Srbije.Trg kosovskih junaka dobio je današnji izgled povodom proslave Šest vekova Kruševca, 1971. godine.U čast proslave 600 godina od Kosovske bitke, 1989 godine, na spomeniku je pozlaćen venac koji vila spušta na glavu Bošku Jugoviću. ONDAŠNjA ŠTAMPA JE ZABELEŽILA : „Po svršenom govoru nastupi tajac. Kralju podneše električno dugme, on ga pritisnu i platno koje pokrivaše spomenik pade. Iz hiljadu grla čuše se uzvici divljenja. Kralj izgovori ove reči: U ime naroda srpskog predajem vam, dragi moji Kruševljani, na čuvanje ovaj spomenik i ideju koju on predstavlja. Zatim je Kralj obišao spomenik sa g. Đokom Jovanovićem, koji mu je objašnjavao pojedine momente na spomeniku. Pred spomenikom odlikovao je Kralj g. Jovanovića ordenom Belog orla 5. stepena a arhitektu i predsednika opštine ordenom Svetog Save. ZLATNA MEDALjA Na Svetskoj izložbi u Parizu, gde su skulpturalni elementi spomenika nastali, i izlagani, autor Đorđe Jovanović je, 1900. godine, nagrađen Zlatnom medaljom I reda.

CRKVA LAZARICA

Jedan od simbola Kruševca je Crkva Lazarica, biser moravske arhitekture. Podigao je knez Lazar kao pridvornu crkvu svoje novosagrađene prestonice u slavu prvog sina Stefana, naslednika prestola. Crkvu je posvetio arhiđakonu Stefanu, zaštitniku dinastije Nemanjića. Otuda i njeno izvorno ime: Crkva svetog Prvomučenika Stefana. Izgrađena je, najverovatnije, između 1376. i 1380. godine. Ispred ove crkve osveštena je srpska vojska pred polazak na Kosovo. Lazarica je prvi objekat u Srbiji koji je doživeo stručnu restauraciju i konzervaciju, što je obavljeno u periodu od 1904. do 1908. godine, pod rukovodstvom arhitekte Pere J. Popovića. Kao izuzetno ostvarenje srpske srednjevekovne arhitekture i nacionalne graditeljske baštine, crkva Lazarica je proglašena spomenikom kulture od izuzetnog značaja. Svoj prestoni grad knez Lazar, po svemu sudeći, podiže 1371. godine, kada kao najmoćniji oblasni gospodar učvršćuje vlast na čitavoj osvojenoj teritoriji. Kao grad, Kruševac se prvi put pominje početkom 1387. godine, u povelji kojom knez Lazar potvrđuje ranije trgovačke privilegije Dubrovčanima (”U slavnom gradu gospodstva mi Kruševcu…”). Jedan od simbola grada postaje, a to je ostao i do naših dana, Crkva Lazarica, biser moravske arhitekture. Sazidana je 1375. ili 1376. godine u slavu prvorođenog sina kneza Lazara i ujedno naslednika prestola, despota Stefana. Posvećena je arhiđakonu Stefanu, zaštitniku dinastije Nemanjića. Kao izuzetno ostvarenje srpske srednjevekovne arhitekture i nacionalne graditeljske baštine, crkva Lazarica je proglašena spomenikom kulture od izuzetnog značaja, navodi sekretar eparhije Kruševačke Dragi Veškovac.U periodu od 1904. do 1908. godine trajali su obimni radovi na restauraciji i konzervaciji crkve. Tada joj je uglavnom vraćen prvobitan izgled, narušen intervencijama na arhitekturi u nekoliko navrata tokom XVIII i XIX veka, zahvaljujući Petru J. Popoviću, arhitekti Ministarstva građevina, čiji rad predstavlja pionirski poduhvat ove vrste u Srbiji. Tokom 1908. godine, prema projektu P. Popovića, sagrađene su crkvena kuća i zvonara, a znatno kasnije, 1938. godine i monumentalna ograda u porti (kasnije premeštena na Kruševačko groblje) sa kapijom postavljenom jugozapadno od crkve. Novi parohijski dom, na mestu gde se nalazila stara crkvena kuća, građen je u periodu od 1997. do 2000. godine, kada je i osvećen. U vreme kada je Karađorđe 1812. godine crkvi poklonio zvono, sačuvano do danas, Lazarica je već bila posvećena Rođenju Presvete Bogorodice. Istu slavu, slavi i danas.Osnova crkve je trikonhalnog oblika, sažete varijante upisanog krsta, sa tri traveja po dužini, kupolom nad srednjim prostorom i istovremeno građenom pripratom, prvobitno sa otvorenim bočnim prolazima. Apside su iznutra polukružne, spolja petostrane, sa prislonjenim kolonetama na sastavima stranica. Primena trikonhalnog plana u moravskoj arhitekturi posledica je uticaja ideja atoskog monaštva na graditeljstvo Lazareve Srbije koja se, u crkveno-političkom i kulturnom smislu, značajno oslanjala na Svetu Goru.Danas, prkoseći vremenu, Lazarica ponosno stoji kao najlepši dragulj Kruševačkog grada, obavljajući bogosluženje kao gradska parohijalna crkva u sastavu Kruševačke eparhije.

KNEGINjA MILICA NA RADOST KRUÅ EVLjANA

Portal Televizije Plus u saradnji sa Gradom, počinje relalizaciju projekta "SPOMENICI – ISTORIJSKO BLAGO“. Javni spomenici čuvaju istorisjko nasleđe -kao primeri istorijske arhitekture -prenoseći sećanja na nove generacije i dajući smisao istorijskom kontinuitetu. Cilj projekata je da se upravo jasno ukaže na taj njihov značaj, istovremeno kultivišući i senzibilušući naš odnos prema spomenicima kao obeležju lokalnog i šireg identiteta. Kroz tekstove i fotografije , kao primarni cilj radićemo na očuvanju kulturno-istorijskog nasleđa, ali i edukaciji pre svega mladih, osnovaca i srednjoškolaca, s'obzirom na saznanja iz sprovedene ankete pokazala da mnogi od njih nemaju dovoljno informacija i znanja o spomenicima , ali i da se dodatno podigne svest o značaju spomeničke kulture i adekvatnog odnosa prema njoj. Dolazeće generacije Kruševljana , kao i turisti i posetioci , imaju mogućnost da otkriju spomennike kao primere neimarske i vajarske lepote. Pritom smo svi svesni toga da su spomenici ovekovečena(bogata) istorija ovog grada i doslovno meriljiva vekovima. Uz spomenik Kosovskim Junacima, Spomenik Kneginji Milici je još jedan simbol prestonog srednjovekovnog grada u čijem je središtu dvor sa jednom od najvećih svetinja,Lazaricom. Kneginja Milica je rođena oko 1335.godine, za Lazara Hrebeljanovića se udala 53.-e imali su sedmoro dece, navela je istoričar umetnosti Natalija Topličanin.Kneginja Milica je nakon pogibije Kneza Lazara , u teškim vremenima upravljala narodom i državom. Kada je njen stariji sin Stefan porastao i postao vladar , napustila je državne poslove i otišla sa svojom rođakom Jefimijom u manastir Ljubostinju , koji je i osnovala, i zamonašila se. Dobila je ime Evgenija, a pred smrt je primila monaški zavet velike shime i dobila ime Efrosinija. Preminula je 11.novembra 1405.godine. U sklopu obeležavanja 629 godina od Kosovskog boja i Dana Grada Kruševca, otkriven je veličanstveni spomenik Kneginji Milici, 28.juna 2018.godine, na Trgu Despota Stefana.Osveštao ga je Patrijarh Srpski gospodin Irinej sa sveštenstvom Kruševačke eparhije. Spomenik Kneginji Milici je delo poznatog vajara Zorana Ivanovića, autora brojnih spomenika i skulptura na otvorenom prostoru. Ovim su joj se Kruševljani odužili za sve što je za grad, ali i državu Srbiju učinila pre i posle Kosovskoj boja, navela je gradonačelnica Kruševca Jasmina Palurović. Spomenik Kneginji Milici je poklon Gradu od Kluba privrednika.