O projektu
Javni spomenici Äuvaju istrijsko nasleÄ‘e-kao primeri istorijske arhitekture-prenoseći sećanja na nove generacije i dajući smisao istorijskom kontinuitetu. Cilj projekta je SPOMENICI – ISTORIJSKO BLAGO je da upravo jasno ukaže na taj njihov znaÄaj, istovremeno kultiviÅ¡ući i senzibiliÅ¡ući naÅ¡ odnos prema spomenicima kao obeležju lokalnog i Å¡ireg identita.Tekstovima i fotografijama na portalu Televizije Plus bavićemo se o stanju spomenika i naÅ¡em odnosu prema njima (zaÅ¡tita, nadležnosti, istorisjko-ideoloÅ¡ka preisptivanja, turistiÄki potencijali) na taj naÄin ostvarićemo kompletan obuhvat javnih spomenika i znamenitih mesta u ovoj sredini. Kao primarni cilj, pritom, imamao oÄuvanje kulturno-istorijskog nasleÄ‘a.
SPOMENIK KNEZU LAZARU KRASI STARI AERODROM
Povodom velikog jubileja, 650 godina od osnivanja grada podignut je spomenik Knezu Lazaru, u Lazarevom parku, u naselju Stari aerodrom. Figura Kneza Lazara visoka Äetiri metara na postolju je od 10,5 metara. Monument je delo dr Borisa Stajkovca i Tome Komatine. Postament je visok 10,5 metara, sam spomenik je 4,2 a na sve 4 strane sveta stoje Lazarevi gardisti u zlatnim oklopima. Spomenik je poklon Kluba privrednika gradu KruÅ¡evcu,a ideja za podizanje spomenika je potekla od bivÅ¡eg gradonaÄelnika KruÅ¡evca Bratislava GaÅ¡ića. Spomenik je sveÄano otkriven 28.juna 2021. godine, na obeležavanju velikog jubileja 650 godina od osnivanja grada. ÄŒinodejstvovao je episkop kruÅ¡evaÄki David uz sasluženje sveÅ¡tenstva. Spomenik knezu Lazaru otkrili su direktor BIA Bratislav GaÅ¡ić i gradonaÄelnica Jasmina Palurović. SveÄanosti su prisustvovali Arno Gujon iz ministarstva spoljnih poslova zadužen za dijasporu, predstavnici Vojske Srbije, Ministarstva unutraÅ¡njih poslova, delegacije pobratimskih gradova i predstavnici privrednog i javnog života grada, kao i veliki broj KruÅ¡evljana. InaÄe, Javni spomenici Äuvaju istorijsko nasleÄ‘e - kao primeri istorijske arhitekture -prenoseći sećanja na nove generacije i dajući smisao istorijskom kontinuitetu. Cilj projekata koji smo realizovali tokom ovog perioda uz podrÅ¡kau GradaKruÅ¡evac, je da se upravo jasno ukaže na taj njihov znaÄaj, istovremeno kultiviÅ¡ući i senzibiluÅ¡ući naÅ¡ odnos prema spomenicima kao obeležju lokalnog i Å¡ireg identiteta.
GRADSKA KUĆA
Gradska kuća predstavlja najreprezentativniji objekat izveden u KruÅ¡evcu u periodu pre Prvog svetskog rata, u vreme zapoÄinjanja intenzivne graditeljske aktivnosti koja će se odvijati prvih decenija XX veka. GraÄ‘ena po projektu Nikole Nestorovića, u periodu od 1898. do 1904. godine, u duhu neoklasicizma, zgrada je zadržala svoju autentiÄnost, kako u spoljaÅ¡njem izgledu tako, uglavnom, i u unutraÅ¡njosti. Veoma atraktivno komponovana je prednja fasada sa tri izvuÄena dela, po sredini i na uglovima. Najveći je srednji „ispad“ sa tri prozora na spratu, uokviren jonskim stubovima i dekorativnim elementima iznad prozorskih lukova. NeÅ¡to skromnije, ali u istom stilu, ureÄ‘eni su i prozori ugaonih „ispada“. Iznad izvuÄenih delova fasade su i tri kupole sa metalnim pokrivaÄem. Sve su Äetvorostrane: srednja, najveća, ima na vrhu platformu sa gvozdenom ogradom, dok ugaone, na svim stranama, krasi po jedan „okulus“ (okrugli prozor), kroz koji dopire svetlost u kupolu. JoÅ¡ dve kupole, istovetne veliÄine, uzdižu se i na uglovima zapadne fasade, koja je inaÄe daleko skromnija nego ostale. UnutraÅ¡njost je raskoÅ¡no projektovana, posebno holovi u prizemlju i na spratu. Donji hol je sav u poluloptastim ukrasima plafona, oslonjen na deset kvadratnih masivnih stubova. Posebno je raskoÅ¡no stepeniÅ¡te koje vodi ka spratnom holu. Hol na spratu, iznad stepeniÅ¡ta, ograÄ‘en je istom masivnom mermernom ogradom kao i stepeniÅ¡te. Iz ograde, od istog materijala, izrastaju mermerni stubovi (po pet sa obe strane), koji se zavrÅ¡avaju plafonskim lukovima. Plafon je ukraÅ¡en kvadratnim plitkim niÅ¡ama. Na zapadnoj strani spratnog hola nalazi se uzdignuta platforma, koja je pogodna za izvoÄ‘aÄe kamernih dramskih i muziÄkih predstava, koja se Äesto koristi, jer je Äitav hol izuzetno akustiÄan. Zgrada je bila u prvo vreme sediÅ¡te Okružnog i Sreskog naÄelstva, a posle Drugog svetskog rata Okružnog i sreskih odbora. Od 1963. godine prostorije je preuzela OpÅ¡tina KruÅ¡evac sa opÅ¡tinskim i okružnim sudovima. Nakon preseljenja sudova u novu zgradu, ovde je ostala SkupÅ¡tina Grada KruÅ¡evca.
KUĆA SIMIĆA
SmeÅ¡tena u samom gradskom centru, nadomak Spomenika kosovskim junacima, Kuća Simića spada u najstarije oÄuvane objekte u KruÅ¡evcu i svojom arhitekturom svedoÄi orijentalni izgled nekadaÅ¡nje ÄarÅ¡ije. Po stilskim odlikama može se pretpostaviti da je graÄ‘ena krajem XVIII ili poÄetkom XIX stoleća. Zdanje je spratno, sa podužnim tremom u prizemlju i na spratu. Prizemlje je graÄ‘eno lomljenim kamenom, dok je spratni deo u bondruku i Äatmi. Isprva konak begovske porodice VrenÄevića, izazivaÄa spora koji će biti povodom prisajedinjenja grada Kneževini Srbiji (1833), kuću je otkupio knez MiloÅ¡ i poklonio je svome kumu, Stojanu Simiću, jednoj od najmarkantnijih liÄnosti srpske politiÄke istorije XIX veka. U ovom objektu, na Božić 1834, skovana je Miletina buna, koja je rezultirala donoÅ¡enjem Sretenjskog ustava (1835) i potonjom kneževom abdikacijom (1839). Krajem 1951, kada gradske vlasti donose odluku o osnivanju muzeja, odluÄeno je da se za te potrebe adaptira Kuća Simića (1953), u kojoj su se od tada periodiÄno smenjivali razliÄiti muzejski sadržaji. Obimniji konzervatorski radovi izvedeni su u 1977, ali tek ponovnom sanacijom objekta (2007–2008) Narodni muzej KruÅ¡evac dobija prostor za realizaciju postavke koja za cilj ima da odabirom predmeta iz muzejskih zbirki prikaže deo porodiÄnog života u kruÅ¡evaÄkoj varoÅ¡i kroz enterijer jednog graÄ‘anskog doma na prelazu iz XIX u XX vek. Redovnim programskim aktivnostima, koji se umnogome realizuju u saradnji sa graÄ‘anstvom, Kuća Simića nastoji da afirmiÅ¡e duh nekadaÅ¡nje varoÅ¡i, apostrofirajući gradski život i kulturu na razmeÄ‘u vekova. Kuća Simića, zdanje jedinstvene kulturne i istorijske vrednosti i evidentirano kulturno dobro od velikog znaÄaja (Službeni glasnik RS 28/83), u sebi objedinjuje muzejsku zbirku, muzejski turistiÄko-informacioni punkt i suvenirnicu.
SREDNJOVEKOVNI LAZAREV GRAD
Lazarev grad, osnovan 1371. godine, danas predstavlja važnu znamenitost koju turisti i KruÅ¡evljani rado posećuju i o njoj priÄaju sa velikim divljenjem i ponosom. Od srednjovekovnih objekata koji su ostali u gradu poznati su crkva Lazarica, ostaci glavne gradske Donžon kule sa delom bedema prema severu, neznatni tragovi zidina unutar samog kompleksa i na kraju sam spomenik osnivaÄu KruÅ¡evca, knezu Lazaru, koji je 27. juna 1971. godine uraÄ‘en od strane vajara iz Beograda, NebojÅ¡e Mitića, povodom proslave „Šest vekova KruÅ¡evca“. U naÅ¡em srednjovekovnom Lazarevom gradu danas se održavaju brojne manifestacije posvećene tadaÅ¡njoj tradiciji i kulturi. Vaskrs u Lazarici, Carski festival – Lazarevi putevi vina, ViteÅ¡ki megdan u Lazarevom gradu, Srednjovekovno venÄanje u crkvi Lazarici, ViteÅ¡ki deÄiji karneval, kao i Izložba suvenira i starih zanata. Sve ove manifestacije u duhu srednjeg veka podsećaju na ondaÅ¡nju tradiciju i iz godine u godinu novim generacijama prenose duh srednjeg veka, život Lazarev na dvoru i svega Å¡to je to vreme nosilo. Lazarev grad i crkva Lazarica su rado odabrana mesta za prosidbe i krÅ¡tenja , a potom i fotografosanja. Grad je i veoma atraktivna turistiÄka destinacija. U porti je i Narodni muzej u kom turisti mogu videti ostatke odora koje su se nosile na dvoru, eksponate koji su naÄ‘eni dugogodiÅ¡njim arheoloÅ¡kim istraživanjima, kao i skice grada uraÄ‘ene na osnovu zidina koje su ostale. Na osnovu pronaÄ‘enih materijalnih ostatak pretpostavlja se da je Lazarev grad bio pravo trgovaÄko srediÅ¡te ondaÅ¡nje Srbije. Kao izuzetno ostvarenje srpske srednjovekovne arhitekture i nacionalne graditeljske baÅ¡tine Lazarev grad je od izuzetnog kulturnog znaÄaja kako generacijama koje su nam prethodile, tako i budućim mladim naraÅ¡tajima. InaÄe obnovljen je zapadni bedem i dve kule.– Sredstva od oko 14 miliona obezbedilo je Ministarstvo kulture i informisanja i oko milion Grad KruÅ¡evac – istiÄe Goran Vasić, direktor Muzeja.
SPOMENIK KOSOVSKIM JUNACIMA
Otkriven je na Vidovdan 1904. godine, u okviru proslave stogodiÅ¡njice Prvog srpskog ustanka, u prisustvu kralja Petra I KaraÄ‘orÄ‘evića Najpoznatije vajarsko delo ÄorÄ‘a Jovanovića o Kosovskom boju je spomenik kosovskim junacima na Trgu kosovskih junaka u KruÅ¡evcu, koji istovremeno predstavlja i simbol KruÅ¡evca od 1904. godine, kada ga je sveÄano otkrio kralj Petar I KaraÄ‘orÄ‘ević povodom proslave stogodiÅ¡njice Prvog srpskog ustanka. Kamen temeljac je postavio, povodom proslave proslave 500-godiÅ¡njice Kosovske bitke 1889. kralj Aleksandar Obrenović.Spomenik je u obliku mermerne piramide, visine 6 metara, sa kompozicijom Vile i BoÅ¡ka Jugovića na vrhu (4 m). Spomenik je napravljen u neoklasicistiÄkom stilu sa jasnim vajarskim simbolima.NajznaÄajnija je kompozicija na vrhu. BoÅ¡ko Jugović, barjaktar srpske vojske, bori se ranjen, sa slomljenim maÄem, ali ne ispuÅ¡ta zastavu. U dramatiÄnim poslednjim trenucima, doleće Vila i prihvata barjak, simbolizujući nastavak borbe, a njemu stavlja lovorov venac na glavu.Figura guslara, na severnoj strani spomenika predstavlja trajanje epske borbe kroz vekove, a Devojka na južnoj strani, simbolizuje Srbiju, koja, ispruženom rukom prema jugu, poziva na osloboÄ‘enje porobljne braće, obećavajući venac slave pregaocima. Reljef na istiÄnoj strani slika epsko priÄešće kneževe vojske, a na zapadnoj je scena ubistva turskog cara Murata. Brojke na spomeniku oznaÄavaju dogaÄ‘aje: 1389 — godinu Kosovske bitke, 1904 — otkrivanje spomenika, 1882 — proglaÅ¡enje Srbije kraljevinom (kralj Milan Obrenović).Na spomeniku je naÅ¡la mesto i predstava srpskih grbova: istoÄna strana — grb kneza Lazara i posveta „Srpskim kosovskim junacima“, na severnoj grb Nemanjića, a na južnoj novi grb Kraljevine Srbije.Trg kosovskih junaka dobio je danaÅ¡nji izgled povodom proslave Å est vekova KruÅ¡evca, 1971. godine.U Äast proslave 600 godina od Kosovske bitke, 1989 godine, na spomeniku je pozlaćen venac koji vila spuÅ¡ta na glavu BoÅ¡ku Jugoviću. ONDAÅ NjA Å TAMPA JE ZABELEŽILA : „Po svrÅ¡enom govoru nastupi tajac. Kralju podneÅ¡e elektriÄno dugme, on ga pritisnu i platno koje pokrivaÅ¡e spomenik pade. Iz hiljadu grla ÄuÅ¡e se uzvici divljenja. Kralj izgovori ove reÄi: U ime naroda srpskog predajem vam, dragi moji KruÅ¡evljani, na Äuvanje ovaj spomenik i ideju koju on predstavlja. Zatim je Kralj obiÅ¡ao spomenik sa g. Äokom Jovanovićem, koji mu je objaÅ¡njavao pojedine momente na spomeniku. Pred spomenikom odlikovao je Kralj g. Jovanovića ordenom Belog orla 5. stepena a arhitektu i predsednika opÅ¡tine ordenom Svetog Save. ZLATNA MEDALjA Na Svetskoj izložbi u Parizu, gde su skulpturalni elementi spomenika nastali, i izlagani, autor ÄorÄ‘e Jovanović je, 1900. godine, nagraÄ‘en Zlatnom medaljom I reda.
CRKVA LAZARICA
Jedan od simbola KruÅ¡evca je Crkva Lazarica, biser moravske arhitekture. Podigao je knez Lazar kao pridvornu crkvu svoje novosagraÄ‘ene prestonice u slavu prvog sina Stefana, naslednika prestola. Crkvu je posvetio arhiÄ‘akonu Stefanu, zaÅ¡titniku dinastije Nemanjića. Otuda i njeno izvorno ime: Crkva svetog PrvomuÄenika Stefana. IzgraÄ‘ena je, najverovatnije, izmeÄ‘u 1376. i 1380. godine. Ispred ove crkve osveÅ¡tena je srpska vojska pred polazak na Kosovo. Lazarica je prvi objekat u Srbiji koji je doživeo struÄnu restauraciju i konzervaciju, Å¡to je obavljeno u periodu od 1904. do 1908. godine, pod rukovodstvom arhitekte Pere J. Popovića. Kao izuzetno ostvarenje srpske srednjevekovne arhitekture i nacionalne graditeljske baÅ¡tine, crkva Lazarica je proglaÅ¡ena spomenikom kulture od izuzetnog znaÄaja. Svoj prestoni grad knez Lazar, po svemu sudeći, podiže 1371. godine, kada kao najmoćniji oblasni gospodar uÄvršćuje vlast na Äitavoj osvojenoj teritoriji. Kao grad, KruÅ¡evac se prvi put pominje poÄetkom 1387. godine, u povelji kojom knez Lazar potvrÄ‘uje ranije trgovaÄke privilegije DubrovÄanima (â€U slavnom gradu gospodstva mi KruÅ¡evcu…â€). Jedan od simbola grada postaje, a to je ostao i do naÅ¡ih dana, Crkva Lazarica, biser moravske arhitekture. Sazidana je 1375. ili 1376. godine u slavu prvoroÄ‘enog sina kneza Lazara i ujedno naslednika prestola, despota Stefana. Posvećena je arhiÄ‘akonu Stefanu, zaÅ¡titniku dinastije Nemanjića. Kao izuzetno ostvarenje srpske srednjevekovne arhitekture i nacionalne graditeljske baÅ¡tine, crkva Lazarica je proglaÅ¡ena spomenikom kulture od izuzetnog znaÄaja, navodi sekretar eparhije KruÅ¡evaÄke Dragi VeÅ¡kovac.U periodu od 1904. do 1908. godine trajali su obimni radovi na restauraciji i konzervaciji crkve. Tada joj je uglavnom vraćen prvobitan izgled, naruÅ¡en intervencijama na arhitekturi u nekoliko navrata tokom XVIII i XIX veka, zahvaljujući Petru J. Popoviću, arhitekti Ministarstva graÄ‘evina, Äiji rad predstavlja pionirski poduhvat ove vrste u Srbiji. Tokom 1908. godine, prema projektu P. Popovića, sagraÄ‘ene su crkvena kuća i zvonara, a znatno kasnije, 1938. godine i monumentalna ograda u porti (kasnije premeÅ¡tena na KruÅ¡evaÄko groblje) sa kapijom postavljenom jugozapadno od crkve. Novi parohijski dom, na mestu gde se nalazila stara crkvena kuća, graÄ‘en je u periodu od 1997. do 2000. godine, kada je i osvećen. U vreme kada je KaraÄ‘orÄ‘e 1812. godine crkvi poklonio zvono, saÄuvano do danas, Lazarica je već bila posvećena RoÄ‘enju Presvete Bogorodice. Istu slavu, slavi i danas.Osnova crkve je trikonhalnog oblika, sažete varijante upisanog krsta, sa tri traveja po dužini, kupolom nad srednjim prostorom i istovremeno graÄ‘enom pripratom, prvobitno sa otvorenim boÄnim prolazima. Apside su iznutra polukružne, spolja petostrane, sa prislonjenim kolonetama na sastavima stranica. Primena trikonhalnog plana u moravskoj arhitekturi posledica je uticaja ideja atoskog monaÅ¡tva na graditeljstvo Lazareve Srbije koja se, u crkveno-politiÄkom i kulturnom smislu, znaÄajno oslanjala na Svetu Goru.Danas, prkoseći vremenu, Lazarica ponosno stoji kao najlepÅ¡i dragulj KruÅ¡evaÄkog grada, obavljajući bogosluženje kao gradska parohijalna crkva u sastavu KruÅ¡evaÄke eparhije.
KNEGINjA MILICA NA RADOST KRUÅ EVLjANA
Portal Televizije Plus u saradnji sa Gradom, poÄinje relalizaciju projekta "SPOMENICI – ISTORIJSKO BLAGO“. Javni spomenici Äuvaju istorisjko nasleÄ‘e -kao primeri istorijske arhitekture -prenoseći sećanja na nove generacije i dajući smisao istorijskom kontinuitetu. Cilj projekata je da se upravo jasno ukaže na taj njihov znaÄaj, istovremeno kultiviÅ¡ući i senzibiluÅ¡ući naÅ¡ odnos prema spomenicima kao obeležju lokalnog i Å¡ireg identiteta. Kroz tekstove i fotografije , kao primarni cilj radićemo na oÄuvanju kulturno-istorijskog nasleÄ‘a, ali i edukaciji pre svega mladih, osnovaca i srednjoÅ¡kolaca, s'obzirom na saznanja iz sprovedene ankete pokazala da mnogi od njih nemaju dovoljno informacija i znanja o spomenicima , ali i da se dodatno podigne svest o znaÄaju spomeniÄke kulture i adekvatnog odnosa prema njoj. Dolazeće generacije KruÅ¡evljana , kao i turisti i posetioci , imaju mogućnost da otkriju spomennike kao primere neimarske i vajarske lepote. Pritom smo svi svesni toga da su spomenici ovekoveÄena(bogata) istorija ovog grada i doslovno meriljiva vekovima. Uz spomenik Kosovskim Junacima, Spomenik Kneginji Milici je joÅ¡ jedan simbol prestonog srednjovekovnog grada u Äijem je srediÅ¡tu dvor sa jednom od najvećih svetinja,Lazaricom. Kneginja Milica je roÄ‘ena oko 1335.godine, za Lazara Hrebeljanovića se udala 53.-e imali su sedmoro dece, navela je istoriÄar umetnosti Natalija TopliÄanin.Kneginja Milica je nakon pogibije Kneza Lazara , u teÅ¡kim vremenima upravljala narodom i državom. Kada je njen stariji sin Stefan porastao i postao vladar , napustila je državne poslove i otiÅ¡la sa svojom roÄ‘akom Jefimijom u manastir Ljubostinju , koji je i osnovala, i zamonaÅ¡ila se. Dobila je ime Evgenija, a pred smrt je primila monaÅ¡ki zavet velike shime i dobila ime Efrosinija. Preminula je 11.novembra 1405.godine. U sklopu obeležavanja 629 godina od Kosovskog boja i Dana Grada KruÅ¡evca, otkriven je veliÄanstveni spomenik Kneginji Milici, 28.juna 2018.godine, na Trgu Despota Stefana.OsveÅ¡tao ga je Patrijarh Srpski gospodin Irinej sa sveÅ¡tenstvom KruÅ¡evaÄke eparhije. Spomenik Kneginji Milici je delo poznatog vajara Zorana Ivanovića, autora brojnih spomenika i skulptura na otvorenom prostoru. Ovim su joj se KruÅ¡evljani odužili za sve Å¡to je za grad, ali i državu Srbiju uÄinila pre i posle Kosovskoj boja, navela je gradonaÄelnica KruÅ¡evca Jasmina Palurović. Spomenik Kneginji Milici je poklon Gradu od Kluba privrednika.
